អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ: ឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនានូ កន (១៨៧៤-១៩៤៧)

១. ប្រវត្តិ និងការសិក្សា

ឧកញ៉ានូ កន កើតនៅឆ្នាំ១៨៧៤ នៅឃុំអង្គតាសោម ស្រុកត្រាំកក់ ខេត្តតាកែវ នៅក្នុងគ្រួសារកសិករ ឳពុកឈ្មោះ នូ ម្តាយឈ្មោះ អ៊ុក មានមុខរបរជាកសិករតែមានជីវភាពថ្លៃថ្នូរ។
អាយុបាន៩ឆ្នាំ ឪពុកក៍បាននាំកុមារ នូ កន ទៅរៀនវិជ្ជាអក្សរសាស្ត្រជាតិនៅវត្តអង្គត្នោត ឃុំ និងស្រុកដដែលនៅក្នុងសំណាក់ចៅអធិការនាមអ៊ិន។ លុះដល់វ័យ១៤ឆ្នាំបានសាងផ្នួសជាសាមណេរបានមួយវស្សាហើយបានលាចាកសិក្ខាបទ។

ឆ្នាំ១៩៤៧ លោកបានទទួលមរណភាពដោយជរាពាធនៅគេហដ្ឋានរបស់លោកឯក្រុងកំពង់ចាមក្នុងអាយុ៧៣ឆ្នាំ។ រូបគំនូរពាក់កណ្តាលខ្លួនរបស់លោក នូ កន តាំងនៅវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យដាក់ថា នូ កន( ១៨៧៤-១៩៤៧ ) ៕

២.ការងារ

អាយុ១៧ឆ្នាំ យុវជនអនាគតកវីបណ្ឌិតយើងបានទៅធ្វើជាលេខាធិការចៅហ្វាយខេត្តទ្រាំង ដែនដីកម្ពុជាក្រោមសព្វថ្ងៃ។

នៅឆ្នាំ១៨៩១ លោកបានផ្លាស់ទៅធ្វើការក្នុងព្រះបរមរាជវាំងក្នុងក្រុមព្រះអាល័ក្ខណ៍ នារជ្ជកាលព្រះករុណា នរោត្តម ។ ៤ ឆ្នាំក្រោយមកព្រះករុណាបានផ្លាស់លោកឳ្យ ទៅធ្វើការក្រសួងសុរិយោដី និងក្រសួងរតនាគារ ពេលនោះអ្នកឧកញ៉ាពិភក្តិទិព្វរាជ ម៉ម បានតាំងងារលោកជា ម៉ឺនភក្តីអក្សរ ។

ឆ្នាំ១៩០២រាជការបារាំងមានការប្រឡងប្រជែងអ្នកប្រាជ្ញអក្សរសាស្ត្រ លោកក៏បានប្រឡងជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ១ ទើបត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលសម័យនោះ បញ្ជូនលោកទៅបន្តការសិក្សានៅប្រទេសបារាំង។ក្រោយពីបន្តការសិក្សាចប់ លោកក៏បានវិលមកមាតុភូមិវិញ។
ឆ្នាំ១៩០៣ រដ្ឋបាលបារាំងបានចាត់លោកឳ្យធ្វើជាចៅហ្វាយខេត្តកំពង់សៀមរយៈពេល២ខែបន្ថែមតួនាទីជាគ្រូបង្រៀនច្បាប់ និង ទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរនៅក្នុងសាលាខេត្តនេះផង ។

ឆ្នាំ១៩០៨ លោកត្រូវ បានរដ្ឋបាលបារាំងចាត់អោយទៅបន្តសិក្សាច្បាប់នៅប្រទេសបារាំងលុះត្រឡប់មកវិញលោកទទួលបានតំណែងជាបន្តបន្ទាប់គឺៈ
- ឆ្នាំ១៩០៩ ខែ០៦ ថ្ងៃ១៦ ចៅហ្វាយខេត្តពញឮ

- ឆ្នាំ១៩០៩ ខែ១១ ថ្ងៃ១១ ចៅហ្វាយខេត្តស្ទឹងត្រែង

- ឆ្នាំ១៩១៦ ខែ១១ ថ្ងៃ១៥ ចៅហ្វាយខេត្តកំពង់ធំ កំពង់ស្វាយ

- ឆ្នាំ១៩១៩ ខែ០៧ ថ្ងៃ៣១ ចៅហ្វាយខេត្តកំពង់សៀម កំពង់ចាម

- ឆ្នាំ១៩២១ខែ១០ថ្ងៃ១៨ ឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនាភូឈួយសេនាបតីក្រសួងជើងទឹក ថ្នាក់ឧត្តមមន្រ្តីលេខ២។

-ឆ្នាំ១៩២៦ឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនាភូឈួយក្រសួងពាណិជ្ជការ
លោកបានចូលនិវត្តន៍នៅឆ្នាំ១៩៣១ ហើយបានឈរឈ្មោះនិងជាប់ជាតំណាងរាស្ត្រមណ្ឌលកោះសូទិនក្នុងគណៈបក្សប្រជាធិបតេយ្យនៅឆ្នាំ១៩៤៥។
៣.ស្នាដៃអក្សរសិល្បិ៍

- រឿងទាវឯក ឆ្នាំ១៩៤២ សរសេរជាកំណាព្យបទពាក្យ៨។

- រឿងសាមកុក បកប្រែពីភាសាថៃ បាន១០ភាគហើយត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់នៅទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសុរិយាតាំងពីឆ្នាំ១៩៤៨រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៤ជាពេលដែលទស្សនាវដ្តីមានជីវិត។

- រឿងពិម្ពានិព្វានជាប្រភេទសាស្ត្រាល្បែងសរសេរនៅឆ្នាំ១៩២៣។

- រឿងតុងឈិនជាប្រលោមលោកពាក្យរាយសរសេរនៅឆ្នាំ១៩៤៧ ជាស្នាដៃដំបូងគេបង្អស់របស់លោកដែលបានសរសេរក្នុងសម័យដែលប្រលោមលោកបានកើតឡើង។ តាមពិតលោកនូ កន បានប្រើពាក្យប្រលោមលោកនេះដោយមានការបកប្រែពីភាសាបារាំងRomanមានន័យថាជាអត្ថបទពាក្យរាយខុសពីប្រភេទរឿងល្បែងដែលមានតំណែងជាពាក្យកាព្យ។

- រឿងឥណាវ សរសេរជាពាក្យរាយ មិនទាន់បានបោះពុម្ពផ្សាយ។

- រឿងលួងឆានភក្តី សរសេរជាពាក្យរាយ មិនទាន់បានបោះពុម្ពផ្សាយ។

- រឿងមហាសុបស្សីតាបស មិនទាន់បានបោះពុម្ពផ្សាយ។

- រឿងសមុទ្រជេដ្ឋា មិនទាន់បានបោះពុម្ពផ្សាយ។

៤.ឯកសារយោង

- វីគីភីឌា

- អ្នកនិពន្ធខ្មែរដែលមានឈ្មោះល្បី របស់លោកលី ធាមតេង

- កម្រងឯកសារស្តីពីចរន្តអក្សរសិល្បិ៍ខ្មែរ របស់អនុបណ្ឌិតអៀង ពិសី